Viêm màng não là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Viêm màng não là tình trạng viêm màng bảo vệ bao phủ não và tủy sống gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Bệnh có thể để lại những biến chứng nguy hiểm thậm chí ảnh hưởng đến tính mạng, đặc biệt là ở trẻ em. Hãy cùng Nhà thuốc An Khang tìm hiểu về viêm màng não nhé!

Bệnh viêm màng não là gì?

Viêm màng não là bệnh viêm nhiễm của màng não (viêm dịch và lớp màng bao bọc quanh não và tủy sống). Viêm màng não có thể do vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng… gây nên. Cần phân biệt viêm màng não và viêm não vì đối với viêm màng não, sự viêm chưa xâm nhập vào tới não bộ.

Bệnh viêm màng não có thể gặp ở mọi nơi, ở bất cứ đâu và bất kỳ độ tuổi nào đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh có thể gặp quanh năm, nhưng thường gặp nhiều khoảng tháng 10 đến tháng 3.

Viêm màng não là bệnh lý nghiêm trọng ảnh hưởng đến màng não và tủy sống

Triệu chứng của bệnh viêm màng não

Triệu chứng của viêm màng não có thể xuất hiện nhanh chóng trong vòng 24 giờ hoặc từ 1 đến 7 ngày. Ở một số bệnh nhân đang sử dụng kháng sinh, triệu chứng viêm màng não có thể sẽ tiến triển muộn và ít nặng nề hơn. Đối với viêm màng não do lao và nấm, triệu chứng cũng có thể sẽ xuất hiện sau vài tuần.

Triệu chứng ở trẻ em trên 2 tuổi

• Sốt cao đột ngột
• Cổ cứng
• Nhức đầu dữ dội
• Buồn nôn hoặc nôn mửa
• Lơ mơ hoặc khó tập trung
• Co giật
• Li bì hoặc khó đánh thức
• Nhạy cảm với ánh sáng
• Chán ăn và hay khát nước
• Một số trường hợp như viêm màng não mô cầu sẽ gây phát ban

Triệu chứng ở trẻ sơ sinh

• Sốt cao
• Quấy khóc
• Lơ mơ hoặc cáu kỉnh
• Khó đánh thức khỏi giấc ngủ
• Đáp ứng phản xạ kém
• Không thức dậy để ăn
• Bú kém
• Nôn mửa
• Thóp phồng
• Cổ gượng

Các triệu chứng viêm màng não ở trẻ em

Nguyên nhân gây bệnh viêm màng não

Viêm màng não do vi khuẩn

Bệnh viêm màng não do vi khuẩn xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào máu và lan truyền đến não và tủy sống. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể được gây ra bởi vi khuẩn xâm nhập trực tiếp vào màng não thông qua nhiễm trùng tai hoặc xoang, gãy xương sọ hay do phẫu thuật.

Vi khuẩn là một trong những nguyên nhân phổ biến gây viêm màng não

Một số chủng vi khuẩn gây ra bệnh viêm màng não phổ biến là phế cầu, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae,… Hiện đã có vắc-xin giúp phòng ngừa đa số vi khuẩn gây bệnh.

• Phế cầu khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người lớn. Phế cầu khuẩn thường dẫn đến viêm phổi, nhiễm trùng tai hoặc viêm xoang.

• Neisseria meningitidis thường gây nhiễm trùng đường hô hấp trên và gây viêm màng não mô cầu khi chúng xâm nhập vào máu. Đây là một bệnh nhiễm trùng rất dễ lây lan, chủ yếu ảnh hưởng đến đối tượng thanh thiếu niên nên dễ bùng phát thành dịch bệnh trong khu ký túc xá, trường nội trú hoặc những căn cứ quân sự.

• Haemophilus influenzae type b (Hib) từng là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em. Tuy vậy số ca mắc trên thế giới hiện nay đã giảm đáng kể nhờ vào vắc-xin.

• Listeria monocytogenes là những vi khuẩn có thể được tìm thấy trong phô mai, xúc xích và thịt hộp chưa tiệt trùng. Những đối tượng dễ mắc vi khuẩn này trẻ sơ sinh, người lớn tuổi, những người có hệ miễn dịch yếu, đặc biệt là phụ nữ có thai vì dẫn đến tử vong cho bé khi nhiễm khuẩn trong giai đoạn cuối thai kỳ.

Viêm màng não do virus

Viêm màng não do vi rút thường ít nghiêm trọng hơn vi khuẩn và thường tự khỏi. Phần lớn các trường hợp là do vi rút Enterovirus gây ra, phổ biến nhất vào khoảng thời gian cuối hè – đầu thu. Ngoài Enterovirus, vi rút Herpes simplex, HIV, quai bị hay vi rút West Nile cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến viêm màng não.

Viêm màng não do vi-rút thường ít nghiêm trọng hơn viêm màng não do vi khuẩn

Viêm màng não do bệnh mạn tính

Nguyên nhân chính của viêm màng não do bệnh mạn tính thường là nấm Mycobacterium tuberculosis, thấp khớp hay ung thư. Triệu chứng của bệnh có thể tương tự như viêm màng não cấp tính, bao gồm: đau đầu, sốt, buồn nôn,…

Viêm màng não do nấm

Mặc dù không phổ biến, viêm màng não do nấm vẫn có thể xảy ra với các triệu chứng giống viêm màng não cấp tính do vi khuẩn. Bệnh thường xảy ra khi hít phải các bào tử nấm trong đất, gỗ mục và phân chim.

Viêm màng não do nấm không lây lan từ người này sang người khác. Cryptococcus là một dạng viêm màng não do nấm phổ biến, dễ xảy ra ở những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người mắc AIDS. Nếu không được điều trị bằng thuốc chống nấm, bệnh có thể dẫn đến tử vong. Tuy nhiên, ngay cả khi được điều trị, viêm màng não do nấm vẫn có thể tái phát.

Viêm màng não do ký sinh trùng

Viêm màng não do ký sinh trùng là một dạng viêm màng não hiếm gặp, hay còn gọi là viêm màng não tăng bạch cầu ái toan. Bên cạnh đó, bệnh nhân còn có thể mắc bệnh do nhiễm sán dây trong não hoặc sốt rét ác tính.

Amip gây viêm màng não cũng là một dạng hiếm gặp, thường lây nhiễm khi bơi trong vùng nước ngọt và có thể ảnh hưởng đến tính mạng.

Các ký sinh trùng gây viêm màng não dễ lây nhiễm cho động vật nhưng không lây lan giữa người với người mà thông qua việc ăn phải các thức ăn nhiễm bẩn.

Viêm màng não do một số nguyên nhân khác

Trong một số trường hợp, viêm màng não do các nguyên nhân khác cũng có thể được gọi là viêm màng não vô khuẩn, thường khởi phát do dị ứng thuốc, vắc-xin hoặc các bệnh lý không nhiễm trùng.

Các biến chứng nguy hiểm của bệnh viêm màng não

Viêm màng não có thể dẫn đến những biến chứng đặc biệt nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời, đặc biệt là các biến chứng lên hệ thần kinh như:

• Mất thính lực
• Suy giảm hoặc mất trí nhớ
• Tổn thương não
• Khó vận động
• Co giật
• Suy thận
• Sốc
• Tử vong

Viêm màng não có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng về thần kinh

Cách chẩn đoán viêm màng não

Ngoài việc kiểm tra các dấu hiệu nhiễm khuẩn, bệnh viêm màng não cũng có thể được chẩn đoán thông qua các xét nghiệm như:

• Cấy máu: xác định sự có mặt của các vi khuẩn gây viêm màng não trong mẫu máu của bệnh nhân.
• Chụp CT hoặc MRI: thể hiện các vị trí sưng, viêm giúp đánh giá tình trạng nhiễm khuẩn của não.
• Chọc dò tủy sống: là phương pháp lấy dịch não tủy nhằm chẩn đoán xác định bệnh viêm màng não.

Các phương pháp chẩn đoán viêm màng não

Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu chứng tỏ bạn nên gặp bác sĩ

Viêm màng não là một bệnh nguy hiểm và dễ dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Khi có các dấu hiệu sau đây, hãy liên hệ với ngay với bác sĩ để tránh những tổn thương lâu dài:

• Sốt
• Nhức đầu dữ dội dai dẳng
• Lú lẫn
• Nôn mửa
• Cứng cổ

Điều trị viêm màng não còn phụ thuộc vào từng nguyên nhân

Nơi khám chữa bệnh viêm màng não

Nếu phát hiện những dấu hiệu bất thường nghi ngờ viêm màng não, hãy nhanh chóng đến khám tại chuyên khoa truyền nhiễm của các cơ sở y tế gần nhất để có phương pháp chữa trị kịp thời.

• Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược, Bệnh viện Nhiệt Đới,…
• Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc…

Các phương pháp điều trị viêm màng não

• Viêm màng não do vi khuẩn cần nhập viện ngay lập tức để chẩn đoán và điều trị sớm, ngăn ngừa tổn thương não và hạn chế dẫn đến tử vong. Có thể sử dụng kháng sinh để tiêm tĩnh mạch hoặc sử dụng steroid để điều trị, tuy nhiên không có thuốc kháng sinh đặc hiệu mà còn phụ thuộc vào từng loại vi khuẩn.
• Viêm màng não do nấm được điều trị bằng các thuốc kháng nấm.
• Viêm màng não do ký sinh trùng thường được điều trị bằng cách điều trị triệu chứng và các nhiễm trùng trực tiếp.
• Viêm màng não do vi-rút trong một vài trường hợp, viêm màng não do vi-rút cần được điều trị bằng thuốc kháng vi-rút qua đường tiêm tĩnh mạch.
• Viêm màng não mạn tính cần được điều trị từ nguyên nhân cơ bản như nhiễm nấm hoặc các bất thường về miễn dịch như viêm khớp dạng thấp.

Điều trị viêm màng não còn phụ thuộc vào từng nguyên nhân

Biện pháp phòng ngừa viêm màng não

Hiện nay, việc sử dụng thuốc và vắc-xin là cách phòng tránh bệnh phổ biến nhất và làm giảm đáng kể số ca mắc cũng như số ca tử vong do viêm màng não.

• Thuốc: Một số loại kháng sinh hay thuốc kháng vi-rút có thể giúp phòng ngừa viêm màng não cho những người có tiếp xúc hoặc gần gũi với bệnh nhân.
• Vắc-xin: Là biện pháp phòng ngừa an toàn, hiệu quả và tiết kiệm nhất so với chi phí điều trị. Hiện nay có nhiều loại vắc-xin giúp phòng bệnh viêm màng não gây ra do HIB (Haemophilus influenzae type B), phế cầu, não mô cầu,…

Vắc-xin là phương pháp phòng bệnh viêm màng não hiệu quả nhất hiện nay

Ngoài việc tiêm phòng đầy đủ cho trẻ, cần phải thực hiện những biện pháp sau để cải thiện lối sống, tránh làm bệnh lây lan trong cộng đồng:

• Thường xuyên vệ sinh cá nhân: rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, sử dụng các dung dịch sát khi súc miệng.
• Vệ sinh nơi ở, nơi làm việc
• Giữ ấm, chăm sóc tốt cho trẻ, nhất là những lúc thời tiết thay đổi và lúc có dịch cảm cúm, điều trị kịp thời khi trẻ bị viêm mũi họng hay viêm tai.

Rửa tay thường xuyên cũng là một cách hiệu quả để phòng ngừa bệnh viêm màng não

Viêm màng não là một căn bệnh cực kỳ nguy hiểm có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nhất là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Hãy chia sẻ ngay bài viết này đến gia đình và bạn bè để nhận biết và phòng tránh bệnh viêm màng não an toàn, hiệu quả nhé!

Nguồn: Healthline, Mayo Clinic, NHS, WebMD

Thạc sĩ Phạm Nguyên Bình
Bệnh viện Nhân Dân 115