Tại sao siro ho nhiễm độc giết chết hàng trăm trẻ?

Thị trường thuốc ho, cảm lạnh và dị ứng không kê đơn dành cho trẻ em toàn cầu đạt giá trị khoảng 2,5 tỷ USD năm 2022, theo công ty nghiên cứu Euromonitor. Các loại thuốc này thường chứa hoạt chất paracetamol (còn được gọi là acetaminophen) để hạ sốt, kèm siro làm từ glycerin hoặc propylene glycol an toàn, ngọt và dễ uống.

Cuối năm ngoái, thế giới ghi nhận hàng trăm trường hợp trẻ em tử vong hoặc ngộ độc sau khi sử dụng siro ho từ nhà sản xuất thuốc lớn nhất thế giới là Ấn Độ. Tại Gambia, siro ho nhập khẩu bị giới chức y tế phát hiện nhiễm hai chất có độc tính cao là ethylene glycol (EG) và diethylene glycol (DEG). Tiến sĩ Chaitanya Kumar Koduri, giám đốc phụ trách quản lý tại tổ chức tiêu chuẩn dược phẩm US Pharmacopeia (USP), cho biết cả hai đều là sản phẩm phụ của quá trình sản xuất siro từ propylene glycol.

Theo ông Koduri, thông thường, các hãng dược cần tinh chế propylene glycol để loại bỏ toàn bộ độc tính nếu muốn dùng trong thuốc ho. Tiêu chuẩn quốc tế cho phép lượng EG và DEG trong thuốc sau khi tinh chế không quá 0,1%, tương đương 0,1 g trên 100 ml siro.

Các thành phần có tính chất tương tự nhau. Nhưng trong khi propylene glycol không độc, DEG và EG cực kỳ có hại. Theo các nhà nghiên cứu bệnh học, khi ăn vào cơ thể, chúng dẫn đến suy thận và tử vong nếu không được điều trị nhanh chóng. Liều lượng gây chết người phụ thuộc vào cân nặng người dùng. Trẻ em dễ tổn thương hơn người lớn.

Một số ca tử vong trong năm ngoái do các bậc cha mẹ nhầm lẫn, cho con uống siro ho cao hơn liều chỉ định. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định trách nhiệm vẫn đến từ phía nhà sản xuất.

Trước đây, các hãng dược đã thay thế propylene glycol bằng DEG hoặc EG tinh khiết để tiết kiệm chi phí. Trên các trang web bán hóa chất, EG và DEG thấp hơn một nửa so với propylene glycol.

Năm 1990, gần 90 trẻ em ở Haiti và hơn 200 trẻ tại Bangladesh đã thiệt mạng do DEG có trong siro paracetamol. Gần đây, Panama, Ấn Độ và Nigeria cũng ghi nhận các ca tử vong sau khi sử dụng thuốc ho, hạ sốt dạng uống.

Sau vụ việc, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thắt chặt hướng dẫn an toàn dược phẩm, kêu gọi các nhà sản xuất thử nghiệm kỹ càng hơn đối với thành phẩm. Tuy nhiên, việc soạn thảo và thực thi luật tùy thuộc vào từng quốc gia, ở thời điểm sản xuất và tiêu dùng.

Những sự cố mới nhất liên quan đến thuốc ho đã chạm đến vùng tối trong ngành dược phẩm Ấn Độ, nơi có khoảng 10.000 nhà máy do 3.000 công ty điều hành. Ngành công nghiệp trị giá gần 50 tỷ USD mỗi năm, chiếm 20% nguồn cung toàn cầu và 40% nguồn cung thuốc generic của Mỹ.

Thực tế, “tủ thuốc của thế giới” vốn không xa lạ gì với những vụ bê bối. Năm 2022, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ đã ban hành cảnh báo nhập khẩu đối với 4 công ty lớn của Ấn Độ. Những thông báo như vậy thường được đưa ra sau khi phát hiện lô hàng kém chất lượng trong các đợt kiểm tra nước ngoài.

Theo Dinesh Singh Thakur, nhà hoạt động vì sức khỏe cộng đồng, tình trạng cắt giảm chi phí, kiểm soát chất lượng kém là mặt trái lâu nay của toàn ngành. Chính các yếu tố đó thúc đẩy ngành công nghiệp tỷ USD phát triển nhanh trong vài thập kỷ qua. Trong cuốn sách The Truth Pill: The Myth of Drug Regulation in India, ông Thakur và luật sư Prashant Reddy ghi lại ít nhất 5 trường hợp thuốc kém chất lượng xâm nhập thị trường, gây ra nhiều ca tử vong kể từ năm 1970. Trong nhiều vụ việc, phương pháp sản xuất nghèo nàn là nguyên do.

Thục Linh (Theo Reuters, Economist)